อัลไซเมอร์ อาการหลงลืมหรือภาวะสับสน
อาการของอัลไซเมอร์ อาการเริ่มแรกของโรคอัลไซเมอร์อาจมีอาการหลงลืมหรือภาวะสับสนที่ค่อย ๆ พัฒนาไปอย่างช้า ๆ โดยใช้เวลาหลายปี ซึ่งบางครั้งมีความคล้ายคลึงกับโรคอื่นจนทำให้เกิดความสับสน และอาจเข้าใจผิดไปว่าเป็นเพียงอาการหลงลืมเมื่ออายุมากขึ้น ทั้งนี้อาการในผู้ป่วยแต่ละรายก็พัฒนาช้าเร็วแตกต่างกัน ทำให้สามารถคาดเดาได้ยากว่าอาการจะแย่ลงเมื่อใด
อาการของโรคอัลไซเมอร์โดยทั่วไปสามารถแบ่งได้เป็น 3 ระยะ ดังนี้
ระยะเริ่มต้น อาการในช่วงต้นของผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์แต่ละรายจะแตกต่างกันไป โดยสัญญาณแรกที่มักพบได้ก็คืออาการหลงลืมที่อาจส่งผลให้ผู้ป่วยเผชิญกับสถานการณ์ต่อไปนี้
- ลืมบทสนทนาหรือเหตุการณ์ที่เพิ่งเกิดขึ้น
- วางของผิดที่ อาจไปวางในที่ที่ไม่น่าจะไปวางไว้
- ลืมหรือนึกชื่อสถานที่ สิ่งของไม่ออก
- ทำอะไรซ้ำ ๆ ย้ำ ๆ เช่น ถามซ้ำคำถามเดิมหลายครั้ง
- ต้องใช้เวลาในการทำกิจวัตรประจำวันนานขึ้นกว่าปกติ
- ความสามารถในการตัดสินใจต่ำ การตัดสินใจกลายเป็นเรื่องยาก
- ปรับตัวเข้ากับสิ่งแวดล้อมได้น้อยลง มีความลังเลที่จะทำสิ่งใหม่ ๆ มากขึ้น
- อารมณ์แปรปรวนบ่อยครั้ง เช่น หงุดหงิด กระวนกระวาย วิตกกังวลกว่าปกติ หรือมีอาการสับสนเป็นช่วง ๆ
ระยะกลาง เมื่ออาการของโรคเริ่มพัฒนาถึงขั้นต่อมา ผู้ป่วยจะยิ่งมีปัญหาด้านความทรงจำ ผู้ป่วยมักต้องได้รับความช่วยเหลือในการใช้ชีวิตประจำวัน ufabet24 เช่น การรับประทานอาหาร การอาบน้ำแต่งตัว และการเข้าห้องน้ำทำธุระส่วนตัว โดยอาการที่แสดงเพิ่มขึ้นอาจมีดังนี้
- การจำชื่อของคนรู้จักกลายเป็นเรื่องยากมากขึ้นทุกที พยายามนึกชื่อเพื่อนและครอบครัวแต่นึกไม่ออก
- เกิดภาวะสับสนและสูญเสียการรับรู้ด้านสถานที่ เวลา และบุคคล เช่น หลงทาง หรือเดินไปเรื่อยเปื่อยโดยไม่รู้วันเวลา
- การทำกิจวัตรประจำวันที่มีหลายขั้นตอนกลายเป็นเรื่องยากขึ้น เช่น การแต่งตัว
- มีพฤติกรรมหมกมุ่น ทำอะไรซ้ำ ๆ หรือวู่วาม
- ไม่สามารถเรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ มีปัญหาในการรับมือกับสถานการณ์ที่ไม่คุ้นเคย
- มีอาการหลงผิด เชื่อในเรื่องที่ไม่เป็นความจริงอย่างสนิทใจ รวมถึงอาจรู้สึกหวาดระแวงหรือสงสัยในตัวผู้ดูแลหรือครอบครัวของตนเอง
- มีปัญหาเกี่ยวกับการพูดหรือการใช้ภาษาสื่อสาร
- มีปัญหาด้านการนอนหลับ
- เกิดความเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ เช่น อารมณ์ไม่คงที่ แปรปรวนบ่อยครั้ง มีภาวะซึมเศร้า หรือวิตกกังวล หงุดหงิด กระวนกระวายยิ่งขึ้นเรื่อย ๆ
- ทำงานที่ต้องใช้การกะระยะได้ลำบาก
- มีอาการประสาทหลอน
ระยะปลาย ระยะที่อาการของโรครุนแรงขึ้นอย่างมากจนนำความเศร้าเสียใจและวิตกกังวลมาให้บุคคลใกล้ชิด ในระยะนี้ผู้ป่วยอาจต้องได้รับการดูแลและให้ความช่วยเหลือตลอด ไม่ว่าจะเป็นการรับประทานอาหาร การเคลื่อนไหว หรือการเข้าห้องน้ำ
- อาการหลงผิดหรือประสาทหลอนที่เป็น ๆ หาย ๆ กลับยิ่งแย่ลงเรื่อย ๆ
- ผู้ป่วยอาจอาละวาด เรียกร้องความสนใจ และไม่ไว้วางใจผู้คนรอบข้าง
- กลืนและรับประทานอาหารลำบาก
- เปลี่ยนท่าทางหรือเคลื่อนไหวตัวเองลำบาก ต้องได้รับการช่วยเหลือ
- น้ำหนักลดลงมาก แม้จะรับประทานอาหารมากหรือพยายามเพิ่มน้ำหนักแล้วก็ตาม
- มีอาการชัก
- กลั้นปัสสาวะหรืออุจจาระไม่อยู่
- ค่อย ๆ สูญเสียความสามารถในการพูดลงไปทีละน้อยจนไม่สามารถสื่อสารได้
- มีปัญหาด้านความทรงจำในระยะสั้นและระยะยาวอย่างร้ายแรง
อย่างไรก็ตาม บางครั้งอาการของโรคที่แย่ลงอย่างกะทันหัน อาจมีผลพวงมาจากการใช้ยา การติดเชื้อ โรคหลอดเลือดในสมอง หรือภาวะสับสนเฉียบพลันที่เกิดแทรกขึ้นมาได้ ผู้ป่วยอัลไซเมอร์ที่สังเกตพบว่าอาการของตนแย่ลงอย่างรวดเร็วควรไปพบแพทย์เพื่อตรวจรักษา
ส่วนผู้ที่มีความกังวลว่าตนเองอาจมีปัญหาด้านความทรงจำหรือเป็นโรคสมองเสื่อม หรือสงสัยว่าคนรอบข้างมีอาการคล้ายข้างต้นก็ควรสนับสนุนให้ไปพบแพทย์เพื่อรับการตรวจรักษาเช่นกัน และถ้าเป็นไปได้ก็ควรเสนอตัวไปเป็นเพื่อนผู้ป่วยด้วย
ทั้งนี้ ปัญหาเกี่ยวกับความทรงจำไม่ได้มีสาเหตุมาจากโรคสมองเสื่อมเพียงอย่างเดียว แต่อาจเกิดขึ้นได้จาก ภาวะซึมเศร้า ความเครียด ผลข้างเคียงจากยารักษาโรค หรือปัญหาสุขภาพอื่น ๆ ซึ่งแพทย์จะสามารถช่วยตรวจวินิจฉัยหาสาเหตุของอาการที่เกิดขึ้นได้
สาเหตุของอัลไซเมอร์
อัลไซเมอร์เกิดจากการฝ่อตัวของสมองซึ่งจะส่งผลกระทบต่อโครงสร้างและการทำงานของสมองบริเวณนั้น ๆ ส่วนสาเหตุที่สมองฝ่อตัวลงนี้ยังไม่เป็นที่ทราบแน่ชัด จากการสังเกตสมองของผู้ป่วยอัลไซเมอร์พบว่ามีความผิดปกติที่คาดว่าจะเป็นสัญลักษณ์บ่งบอกถึงโรค คือมีการสะสมของอะไมลอยด์พลัค (Amyloid Plaques) ซึ่งเป็นสารโปรตีนผิดปกติชนิดหนึ่ง มีกลุ่มใยประสาทที่พันกัน (Neurofibrillary Tangles) และสารสื่อประสาทอะซีติลโคลีน (Acetylcholine) ในสมองที่ไม่สมดุลกัน นอกจากนี้ยังพบว่าเส้นเลือดในสมองของผู้ป่วยโรคนี้มักค่อย ๆ ถูกทำลายลง ทั้งหมดนี้ส่งผลให้ประสิทธิภาพของเซลล์ประสาทลดลงและถูกทำลายทีละน้อย และเมื่อเวลาผ่านไป ความเสียหายที่เกิดขึ้นจึงแพร่กระจายไปสู่สมองหลาย ๆ ส่วน ซึ่งบริเวณที่จะได้รับผลกระทบเป็นส่วนแรกก็คือสมองที่ทำหน้าที่ด้านความทรงจำ
นอกจากสาเหตุที่คาดการณ์ข้างต้น ปัจจัยอื่น ๆ ที่อาจมีส่วนเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรคอัลไซเมอร์ยังมีดังนี้
- อายุ นับเป็นปัจจัยสำคัญที่สุดที่มีส่วนทำให้เกิดการพัฒนาของโรค โดยโอกาสเสี่ยงเป็นอัลไซเมอร์จะเพิ่มขึ้นเป็น 2 เท่า ทุก ๆ 5 ปี หลังจากที่อายุล่วงผ่าน 65 ปีไปแล้ว ทั้งนี้ก็ไม่ใช่แค่ผู้สูงอายุเท่านั้นที่จะเกิดโรคนี้ได้ เพราะประมาณ 1 ใน 20 ของผู้ป่วยก็มีอายุไม่เกิน 65 ปี โดยเป็นโรคอัลไซเมอร์ชนิดเกิดเร็วที่พบได้ในผู้ที่อายุตั้งแต่ประมาณ 40 ปี
- ประวัติของบุคคลในครอบครัว พันธุกรรมเป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่เพิ่มความเสี่ยงต่อโรคอัลไซเมอร์ กระนั้นก็มีโอกาสเกิดขึ้นได้น้อยแม้จะมีผู้ป่วยในครอบครัว แต่หากพบว่าสมาชิกในครอบครัวหลายคนประสบกับโรค ควรต้องรับการปรึกษากับแพทย์ถึงความเสี่ยงต่อโรคนี้เมื่ออายุมากขึ้น
- กลุ่มอาการดาวน์ เป็นผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคอัลไซเมอร์สูง เนื่องจากความผิดปกติทางพันธุกรรมที่เป็นสาเหตุของกลุ่มอาการดาวน์นั้นสามารถทำให้เกิดการสะสมของอะไมลอยด์ขึ้นในสมองจนนำไปสู่โรคอัลไซเมอร์ได้ในบางราย
- ได้รับบาดเจ็บที่ศีรษะ ผู้ที่เคยได้รับบาดเจ็บที่ศีรษะอย่างรุนแรงจะยิ่งเสี่ยงพัฒนาไปเป็นโรคอัลไซเมอร์ยิ่งขึ้น
- โรคหลอดเลือดหัวใจ โรคนี้มีปัจจัยการเกิดมาจากพฤติกรรมการใช้ชีวิตที่ไม่เหมาะสม ทางที่ดีควรปรับเปลี่ยนด้วยการเลิกสูบบุหรี่ รับประทานอาหารมีประโยชน์ รักษาน้ำหนักให้ไม่มากเกิน ดื่มแอลกอฮอล์ให้น้อยลง และตรวจสุขภาพเป็นประจำ เพื่อป้องกันโรคหลอดเลือดหัวใจและโรคอัลไซเมอร์ไปในคราวเดียวกัน
การวินิจฉัยอัลไซเมอร์
ยังไม่มีการวินิจฉัยอัลไซเมอร์ที่ยืนยันผลการตรวจได้แน่ชัดในปัจจุบัน การวินิจฉัยที่ถูกต้องและแม่นยำที่สุดจะทำได้ก็ต่อเมื่อผู้ป่วยเสียชีวิตไปแล้ว โดยเป็นการใช้กล้องจุลทรรศน์ส่องดูการสะสมของสารอะไมลอยด์และกลุ่มใยประสาทที่พันกันในสมอง ซึ่งเป็นการตรวจที่อันตรายต่อผู้ป่วย จึงไม่นำมาใช้เมื่อมีชีวิตอยู่
อย่างไรก็ตาม แพทย์จะใช้เครื่องมือและวิธีการตรวจที่หลากหลายเพื่อช่วยในการพิจารณาว่าปัญหาด้านความทรงจำของผู้ป่วยนั้นเป็นอาการชนิดที่ “อาจเป็นโรคอัลไซเมอร์” (Possible Alzheimer’s Disease) ได้ หรือ “น่าจะเป็นโรคอัลไซเมอร์” (Probable Alzheimer’s Disease)
สำหรับการตรวจเบื้องต้นจะพิจารณาจากอาการที่ผู้ป่วยหรือคนใกล้ชิดแจ้งให้ทราบ และสอบถามครอบครัวหรือคนรอบข้างของผู้ป่วยเกี่ยวกับสุขภาพโดยรวม ประวัติสุขภาพ ความสามารถในการใช้ชีวิตประจำวัน พฤติกรรมและลักษณะนิสัยที่เปลี่ยนแปลงไปของผู้ป่วย รวมทั้งใช้การถามคำถามหรือทำแบบทดสอบความจำ การแก้ปัญหา การนับเลข หรือทักษะทางด้านภาษา เพื่อตรวจดูการทำงานของสมองในแต่ละส่วนและพิจารณาว่าควรรับการตรวจเพิ่มเติมหรือส่งให้ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทางตรวจรักษาต่อไปหรือไม่
ขั้นต่อไปอาจเป็นการวินิจฉัยเพื่อแยกโรคอื่นที่สามารถทำให้ผู้ป่วยสูญเสียความทรงจำได้เช่นกัน ซึ่งมักจะใช้วิธีต่อไปนี้
การตรวจร่างกายและประเมินระบบประสาท เป็นการตรวจสุขภาพทางระบบประสาทของผู้ป่วยด้วยแบบทดสอบที่หลากหลาย เช่น การทดสอบปฏิกิริยาโต้กลับ ความแข็งแรงและตึงตัวของกล้ามเนื้อ ความสามารถในการลุกจากเก้าอี้แล้วเดินไปยังอีกฝั่งของห้อง และตรวจดูประสาทสัมผัสทางการมองเห็นและการได้ยิน รวมถึงการประสานงานและความสมดุลของร่างกาย
การตรวจทางห้องปฏิบัติการ จะใช้การตรวจเลือดเพื่อช่วยตรวจแยกโรคอื่น ๆ ที่เป็นสาเหตุของอาการสูญเสียความทรงจำได้เช่นกัน เช่น โรคความผิดปกติของต่อมไทรอยด์ หรือโรคขาดวิตามินบางชนิด
การทดสอบสมรรถภาพทางจิตและการทำงานของสมอง เป็นการตรวจสภาวะทางจิตโดยรวมเพื่อประเมินทักษะด้านความทรงจำและความนึกคิด หลังจากนั้นแพทย์อาจเห็นควรให้มีการประเมินด้านนี้อย่างครอบคลุมเพิ่มเติม ซึ่งการตรวจการทำงานของสมองอย่างละเอียดนี้อาจช่วยให้แพทย์ทราบเกี่ยวกับระบบการทำงานทางด้านความคิดของผู้ป่วยเมื่อเปรียบเทียบกับคนอื่นที่มีอายุและระดับการศึกษาเดียวกันมากขึ้น
การถ่ายภาพสมอง การถ่ายภาพสมองจะถูกนำมาใช้ตรวจหาความผิดปกติใด ๆ ที่สามารถสังเกตเห็นได้และบ่งบอกว่าสัมพันธ์กับโรคอื่น ๆ ที่ไม่ใช่อัลไซเมอร์ เช่น โรคหลอดเลือดในสมอง เนื้องอก หรือการได้รับบาดเจ็บที่ศีรษะที่ล้วนอาจทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงด้านสมอง โดยเทคนิคการถ่ายภาพในสมองที่อาจนำมาใช้มีดังนี้
- การตรวจเอมอาร์ไอสแกน (MRI Scan) ใช้แยกโรคอื่น ๆ ที่เป็นสาเหตุของอาการผิดปกติทางความคิดความจำที่อาจเกิดขึ้น และยังอาจใช้วินิจฉัยดูการฝ่อตัวของสมองบริเวณที่สัมพันธ์กับการเกิดโรคอัลไซเมอร์
- การตรวจซีทีสแกน (CT Scan) ช่วยในการถ่ายภาพวิเคราะห์ ณ จุดเวลาใดเวลาหนึ่งในสมอง และยังใช้เป็นวิธีหลักในการแยกโรคที่มีสาเหตุเกิดจากเนื้องอกในสมอง โรคหลอดเลือดในสมอง และการได้รับบาดเจ็บที่ศีรษะออกไป
- การตรวจเพทสแกน (PET) เป็นเครื่องช่วยตรวจการทำงานโดยรวมของสมองในหลาย ๆ บริเวณ โดยจะแสดงภาพสมองส่วนที่ทำงานไม่ปกติ
การตรวจน้ำในโพรงสมองและไขสันหลัง วิธีตรวจในกรณีพิเศษจะนำมาใช้กับโรคสมองเสื่อมที่พัฒนาขึ้นอย่างรวดเร็วหรือเกิดขึ้นในช่วงอายุน้อย โดยเก็บตัวอย่างทดสอบจากน้ำในไขสันหลังเพื่อหาตัวบ่งชี้ทางชีวภาพที่บ่งบอกถึงความเป็นไปได้ของการเกิดโรคอัลไซเมอร์
การรักษาอัลไซเมอร์
ปัจจุบันโรคอัลไซเมอร์ยังไม่มีวิธีรักษาให้หายขาดได้ มีเพียงการใช้ยารักษาและการจัดการดูแลที่จะช่วยบรรเทาอาการด้านความคิดและพฤติกรรมของผู้ป่วยได้เพียงชั่วคราว หรืออาจช่วยให้พัฒนาการของโรคช้าลงได้ในบางราย โดยการดูแลรักษาผู้ป่วยอัลไซเมอร์ที่สามารถทำได้มีดังนี้
การวางแผนดูแลผู้ป่วย
ผู้ป่วยที่วินิจฉัยแล้วว่าเป็นอัลไซเมอร์ควรได้รับการประเมินและการวางแผนล่วงหน้าสำหรับการดูแลด้านสุขภาพและด้านสังคมโดยแพทย์ร่วมกับสาขาวิชาชีพอื่น ๆ เพื่อให้แน่ใจว่าผู้ป่วยโรคนี้ได้รับการรักษาที่ตอบสนองต่อความต้องการ โดยจะมีการพูดคุยสอบถามถึงสิ่งที่ผู้ป่วยหรือผู้ดูแลอาจต้องการความช่วยเหลือ เช่น
- การช่วยเหลือใดที่ตัวผู้ป่วยและผู้ดูแลต้องการเพื่อให้เกิดความสะดวกและเป็นอิสระเท่าที่จะทำได้
- ควรมีการเปลี่ยนแปลงใด ๆ กับที่พักอาศัยเพื่อให้อยู่ได้อย่างสะดวกยิ่งขึ้นหรือไม่
- ผู้ป่วยต้องการความช่วยเหลือด้านการเงินหรือไม่
สร้างสิ่งแวดล้อมที่ปลอดภัยสำหรับผู้ป่วย
การดูแลผู้ป่วยอัลไซเมอร์ควรมีการปรับสิ่งแวดล้อมในการใช้ชีวิตให้เอื้อต่อตัวผู้ป่วย รวมทั้งการสร้างนิสัยและกิจวัตรประจำวันที่ไม่จำเป็นต้องใช้การนึกหรือจำก็อาจทำให้ผู้ป่วยใช้ชีวิตได้ง่ายขึ้น ข้อปฏิบัติที่สามารถทำตามได้มีดังต่อไปนี้
- เก็บกระเป๋าสตางค์ กุญแจ โทรศัพท์มือถือ และของมีค่าอื่น ๆ ไว้ในที่เดียวกัน เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดการสูญหายหรือหาไม่พบ
- สอบถามกับแพทย์ถึงวิธีการรับประทานยาที่ง่ายขึ้น โดยอาจรวมให้เหลือเพียงวันละ 1 ครั้ง เพื่อป้องกันการลืมรับประทานยา
- จัดการค่าใช้จ่ายต่าง ๆ เช่น ค่าน้ำ ค่าไฟ ให้จ่ายโดยระบบหักเงินอัตโนมัติ
- พกโทรศัพท์ที่เปิดการระบุตำแหน่งจีพีเอส (GPS) ไว้ตลอดเวลา เผื่อในกรณีที่หลงทางหรือมีอาการสับสน เพื่อให้คนอื่น ๆ สามารถตามตำแหน่งที่อยู่ในโทรศัพท์มาได้ และควรบันทึกเบอร์โทรศัพท์และรายชื่อบุคคลสำคัญไว้ในที่ที่เห็นชัดเจนในโทรศัพท์ เพื่อผู้ป่วยจะได้ไม่ต้องพยายามนึกชื่อของผู้ที่ต้องการโทร
- การนัดหมายกับแพทย์ควรเป็นวันและเวลาที่ใกล้เคียงกับครั้งอื่น ๆ มากที่สุด
- อาจมีปฏิทินหรือกระดานเขียนบันทึกกิจกรรมที่ต้องทำในแต่ละวันติดบ้านไว้ และเมื่อทำกิจกรรมใด ๆ เรียบร้อยแล้วก็ให้ขีดฆ่าออกเพื่อไม่ให้เกิดการหลงลืม
- ตั้งนาฬิกาปลุกเตือนเวลาที่ต้องทำกิจกรรมต่าง ๆ
- กำจัดอุปกรณ์เครื่องเรือนที่ไม่จำเป็นออกจากบ้าน ไม่ให้ระเกะระกะและยุ่งเหยิง
- ติดตั้งราวจับตามทางบันไดหรือในห้องน้ำ
- ติดตั้งอุปกรณ์ป้องกันอันตราย เช่น เครื่องตรวจแก๊สรั่ว และเครื่องตรวจจับควันให้ทั่วบ้าน
- เลือกรองเท้าที่ใส่แล้วสบายและมีความพอดีกับเท้า ไม่หลุดง่าย
- อย่าให้มีกระจกอยู่ในบ้านมากเกินไป ผู้ป่วยโรคนี้อาจรู้สึกว่าภาพสะท้อนในกระจกนั้นน่ากลัวและทำให้รู้สึกสับสนได้
- เก็บรูปถ่ายและสิ่งของที่มีความหมายต่อผู้ป่วยไว้ทั่ว ๆ บ้าน
- อาจบอกรับหนังสือพิมพ์รายวันเพื่อใช้เป็นเครื่องเตือนวันและเวลา
- เขียนบันทึกช่วยเตือนความจำแปะไว้ตามที่ต่าง ๆ เช่น บันทึกเตือนไม่ให้ลืมกุญแจเมื่อออกจากบ้าน
